ตุ๊กตาหินจีนวัดโพธิ์
"วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม"
___________________________________________________________________
หากใครเคยไปเที่ยววัดโพธิ์ คงจะต้องเคยเห็นรูปแกะสลักหินที่เป็นศิลปะแบบจีน ตั้งอยู่มากมายภายในบริเวณวัด ซึ่งจะมีหลายๆ รูปแบบ ทั้งทหาร ขุนนาง ฝรั่ง นักบวช สัตว์ประเภทต่างๆ ฯลฯ รวมทั้งเจดีย์ทรงจีน หรือที่เรียกว่า "ถะ" รวมทั้งเขาจำลองลูกเล็กๆ ที่เรียกว่า "เขามอ" รวมทั้งอาคารที่มีสถาปัตยกรรมแบบจีน และสิ่งต่างๆ ที่ได้รับอิทธิพลจากศิลปะจีนอีกมากมาย
สิ่งที่ผมรู้สึกประทับใจที่สุด และนับเป็นเสน่ห์อย่างยิ่งของวัดโพธิ์ คือบรรดาตุ๊กตาหินจีน ที่ตั้งประดับอยู่ตามซุ้มประตูต่างๆ ซึ่งเป็นการผสมผสานทางศิลปะได้อย่างลงตัว และยังเป็นการสะท้อนรูปแบบสังคมและวัฒนธรรมต่างๆ ของจีน รวมถึงยังเป็นเครื่องบ่งชี้ถึงความสัมพันธ์ระหว่างไทย-จีนในสมัยนั้นอีกด้วย ในบทความนี้ ผมจึงศึกษาในบริบททางด้านวิชาประวัติศาสตร์ ไม่ใช่วิชาพระพุทธศาสนา แต่จริงๆ แล้ว ภายในวัดโพธิ์แห่งนี้ สามารถเป็นแหล่งการเรียนรู้ทางสังคมศึกษาได้ทุกหมวดหมู่ เพราะภูมิหลังของวัดแห่งนี้ เกี่ยวกับทั้งศาสนา ประวัติศาสตร์ ภูมิศาสตร์การตั้งถิ่นฐาน การเมืองการปกครองในยุคต้นกรุงรัตนโกสินทร์ รวมถึงเรื่องเกี่ยวกับการค้าในสมัยรัชกาลที่ ๓ ซึ่งเป็นวิชาเศรษฐศาสตร์อีกด้วย
ประวัติของวัดโพธิ์นั้นเริ่มมาตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนปลาย แต่ก็เป็นเพียงวัดเล็กๆ จนในสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี ท่านก็ได้สถาปนาเป็นพระอารามหลวง และในสมัยรัชกาลที่ ๑ ท่านก็ทรงโปรดฯให้บูรณปฏิสังขรณ์วัดโพธิ์แห่งนี้ แต่สมัยนั้นก็ยังไม่มีรูปแบบของศิลปะจีนปะปนแต่อย่างใด จนถึงสมัยรัชกาลที่ ๓ ซึ่งได้รับการบูรณปฏิสังขรณ์ครั้งใหญ่อีกครั้ง และด้วยรัชกาลที่ ๓ ทรงนิยมรูปแบบศิลปะจีน และสมัยนั้นการค้ากับจีนรุ่งเรืองมาก มีชาวจีนมาอาศัยอยู่เยอะ และช่างจีนก็มีฝีมือให้การก่ออิฐถือปืน จึงเป็นเหตุให้วัดโพธิ์ได้รับอิทธิพลทางศิลปะแบบจีนมาเต็มๆ ซึ่งเป็นความงดงามที่แปลกไปอีกแบบ และด้วยเหตุที่ตัวสถาปัตยกรรมมีความเป็นจีนผสมอยู่แล้ว การตกแต่งบริเวณก็จึงแต่งแบบผสมจีนเข้าไปอีกด้วย จึงมีการนำตุ๊กตาจีนมาตั้งประดับรอบๆ บริเวณนั่นเอง
ที่มา ถ่ายเอง
แต่เดิมนั้น ตุ๊กตาหินจีนเหล่านี้ ถูกใช้เป็น"ตัวอับเฉา" คือสิ่งที่ใช้ถ่วงน้ำหนักเรือสำเภา ต่อมาได้มีการนำมาใช้ประโยชน์ในด้านการประดับตกแต่งวัดวาอารามต่างๆ เพื่อไม่ให้เสียประโยชน์ เพราะตุ๊กตาหินเหล่านี้ ก็มีความวิจิตรงดงาม และยังทนแดด ทนฝน อีกทั้งรัชกาลที่ ๓ ก็ทรงนิยมศิลปะแบบจีน จึงมีพ่อค้าชาวจีนนำตุ๊กตาหินมาถวายตกแต่งวัดวาอารามเพื่อความดีความชอบ จึงทำให้มีการนำตุ๊กตาหินจีนมาตกแต่งวัดวาอารามต่างๆ ที่ถูกสร้างหรือบูรณะในสมัยรัชกาลที่ ๓ อยู่เต็มไปหมด
ซึ่งรูปแบบของตุ๊กตาหินจีนก็มีต่างๆ มากมาย ล้วนแต่สะท้อนรูปแบบสังคม วัฒนธรรม ความเชื่อของชาวจีนเป็นอย่างดี และเมื่อถูกนำมาใช้ประดับในวัดไทย ก็ถูกใช้ในรูปแบบความเชื่อของไทย แต่ก็ใช้ตามความหมายของจีน น่าจะเรียกได้ว่าเป็นการแลกเปลี่ยนทางวัฒนธรรม
เดินเก็บภาพตุ๊กตาหินจีนในวัดโพธิ์
ตุ๊กตาหินจีนเดิมนั้นสร้างขึ้นเพื่อใช้ประดับสุสานบรรดาจักรพรรดิ เพื่อรับใช้และปกป้องวิญญาณของบรรพกษัตริย์ ซึ่งส่วนมากจะสร้างเป็นรูปนักรบ ขุนศึกต่างๆ มากมาย แต่เมื่อถูกนำมาประยุกต์ใช้ในไทย ตุ๊กตาหินที่เป็นรูปนักรบก็ถูกนำมาตั้งไว้เฝ้าประตูต่างๆ เพื่อเป็นสัญลักษณ์ป้องกันสิ่งชั่วร้าย ประหนึ่งรูปปั้นยักษ์ต่างๆ ที่ยืนเฝ้าประตู แต่เปลี่ยนเป็นรูปนักรบจีนถืออาวุธแบบจีนแทน
ที่มา ถ่ายเอง
สุดท้ายนี้ ผมอยากจะฝากไว้ว่า วัดโพธิ์แห่งนี้ มีเกร็ดความรู้มากมาย หลากหลายด้าน ทั้งจารึกบันทึกต่างๆ อีกมากมาย เหมาะสมอย่างยิ่งที่จะเป็นแหล่งเรียนรู้ของหลากหลายวิชาการ ไม่ว่าเฉพาะด้านสังคม แต่แพทย์แผนไทยก็มีในที่นี่ ศิลปะต่างๆ ก็เรียนรู้ได้ที่นี่ สาเหตุที่ทำให้วัดโพธิ์รวบรวมเกร็ดความรู้ไว้มากมาย ก็คงจะเป็นเพราะการบูรณะครั้งยิ่งใหญ่ในสมัยล้นเกล้ารัชกาลที่ ๓ ที่พระองค์ทรงมีพระราชปณิธานให้วัดโพธิ์แห่งนี้ เป็นแหล่งความรู้ของประชาชน อย่างไม่เลือกชนชั้นวรรณะ จนวัดโพธิ์ได้รับขนานนามว่าเป็น "ห้องสมุดประชาชนแห่งแรกของประเทศไทย"
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น